Temat glutenu jako czynnika determinującego zdrowie człowieka jest współcześnie bardzo popularny. Wpływ na zdrowie pacjentów z różnymi schorzeniami jest tematem wielu dyskusji. Czym tak naprawdę jest i jak bardzo jest niebezpieczny (a może bezpieczny) w przypadku pacjentek z endometriozą postaram się przybliżyć w tym artykule.
Gluten to kompleks białek, które są zawarte w zarodku ziaren zbóż:
- pszenicy, orkiszu, płaskurki (gliadyna),
- żyta (sekalina),
- jęczmienia (hordeina),
- owsa „zwykłego” (niecertyfikowany), (awenina).
Dodatkowo gluten mogą zawierać niektóre produkty np.:
- wędliny i produkty mięsne oraz produkty rybne m.in. pasztet, pasta, parówka, konserwy
- pasty warzywne
- produkty mleczne np. jogurty, desery, serki z dodatkiem płatków, słodu jęczmiennego lub błonnika pszennego
- napoje w tym alkohole np. piwo
- dania typu instant np. kaszki, zupki, desery
- mieszanki przypraw, ketchup, musztarda, sosy „ w proszku”, panierki
- jednorazowe biodegradowalne naczynia i sztućce– z otrębów
Czy gluten szkodzi?
W zależności od tego jaki jest nasz stan zdrowia odpowiedź może być twierdząca jak i przecząca. W odpowiedzi tej warto rozróżnić kwestie samego terminu „gluten”, jako białko od zbóż, które go zawierają, ponieważ szkodliwość danego produktu może wynikać nie z nietolerancji na to białko, ale na samo zboże zawarte w spożywanym produkcie np. żyto.
Czy pacjentki z endometriozą muszą zrezygnować z glutenu lub z pszenicy?
Przeprowadzono na ten temat niewiele badań. To co zostało zaobserwowane:
- W czasie 12-miesięcznej obserwacji pacjentek z endometriozą (grupa 207 osób), które zastosowały dietę bezglutenową ponad połowa z nich zgłaszała zmniejszenie przewlekłego bólu miednicy, a jedna czwarta badanych nie zauważyła poprawy.
- Pacjentki unikające pszenicy w diecie zaobserwowały poprawę samopoczucia pod kątem dolegliwości żołądkowo- jelitowych jak wzdęcia, biegunki i zaparcia, zmęczenia oraz bólów głowy.
- Zauważono związek między występowaniem celiakii i niepłodności pierwotnej oraz z ryzykiem endometriozy. Natomiast związek ten nie oznacza, że gluten wywołuje celiakię czy endometriozę.
Mając na uwadze wciąż nieliczne badania na ten temat, brak jest konsensusu dotyczącego konkretnej interwencji dietetycznej dla pacjentek z endometriozą.
Kto powinien wyeliminować z diety produkty zawierające gluten?
Osoby, które mają zdiagnozowaną:
- celiakię,
- niecaliakalną nietolerancję na gluten.
Kto powinien wykluczyć pszenicę z diety?
Osoby, które
- mają zdiagnozowaną alergię na białka pszenicy,
- stosują dietę low-FODMAP jako wsparcie żywieniowe m.in. w zespole jelita nadwrażliwego, w niektórych chorobach zapalnych jelit,
- jej nie lubią i wolą inne zboża😉
Jakie są niebezpieczeństwa w stosowaniu diety bezglutenowej?
- Produkty bezglutenowe są uboższe w niektóre składniki jak błonnik, żelazo, magnez, cynk, witamina B1 w porównaniu do ich tradycyjnych zamienników. Z tego powodu taka dieta powinna być starannie skomponowana i oparta o produkty pełnoziarniste.
- Dieta bezglutenowa ma wpływ na zmiany we florze bakteryjnej jelit. U osób stosujących dietę bezglutenową zaobserwowano mniejszą różnorodność gatunków Bifidobacterium i Lactobacillus (bakterii korzystnych dla zdrowia) oraz zmniejszenie różnicy w ilości między korzystnymi bakteriami a potencjalnie szkodliwymi (Gram-ujemnych Bacteroides-Prevotella, Escherichia coli). Niezależnie, mimo zmian w mikrobiocie jelitowej u osób z celiakią, które stosują dietę bez glutenu obserwuje się zmniejszenie dolegliwości, wyciszenie stanu zapalnego, regenerację błony śluzowej jelita cienkiego, co może wpłynąć na równowagę mikroflory jelitowej i odporność.
- Wykazano, że spożycie glutenu jest związane w ryzykiem cukrzycy typu 2. Stosowanie diety bezglutenowej wiąże się z wyższym ryzkiem tego rodzaju cukrzycy.
Podsumowując:
U pacjentek z endometriozą, które nie mają zdiagnozowanej celiakii lub innej choroby glutenozależnej, dieta bezglutenowa może poprawić samopoczucie. Może, ale nie musi…
Dieta bezglutenowa lub ograniczająca gluten może zmniejszyć dolegliwości w przypadku współistniejących dolegliwości ze strony jelit np. IBS
Zastąpienie lub ograniczenie w diecie produktów z „jasnej”, czyli przetworzonej mąki pszennej, produktami z mąki razowej m.in. orkiszowej, żytniej, owsianej, gryczanej, ale też pszennej to:
- znacząco więcej witamin i składników mineralnych, biorących udział m.in. w procesach przeciwzapalnych,
- większa ilość polisacharydów, które pozytywnie wpływają na mikrobiom,
- niższy indeks glikemiczny diety, niezbędny zwłaszcza w przypadku zaburzeń gospodarki węglowodanowej w organizmie, w tym insulinooporności.
Moim zdaniem i z mojej praktyki:
- Pacjentki często zauważają poprawę samopoczucia po ograniczeniu glutenu lub jego wykluczeniu, jeśli dodatkowo mają objawy zespołu jelita nadwrażliwego.
- Pacjentki zgłaszają poprawę samopoczucia, jeśli produkty z glutenem były spożywane w postaci jasnego pszennego pieczywa, makaronów, a zastąpiły je produktami z mąki z pełnego przemiału i wprowadziły więcej kasz.
- Natomiast, jeśli dieta bezglutenowa jest Twoim wyborem, dołóż wszelkich starań, aby była ona odpowiednio zbilansowana. Skonsultuj się ze specjalistą, rozważ odpowiednią suplementację.
- Stosowanie diety bezglutenowej przez osoby zdrowe wymaga rozwagi w prawidłowym zbilansowaniu diety i może wymagać stosowania probiotyków.
- Pamiętaj, że do zbóż, które są naturalnie bezglutenowe należą m.in. gryka, proso, ryż, kukurydza, sorgo, komosa ryżowa, amarantus, tapioka.
A po więcej faktów i przepisów zapraszam do mojej książki, którą możesz kupić:
- przez stronę wydawnictwa Medyk, klikając TU
- w salonach Empik
Bibliografia:
- Castera D. i wsp.: Celiac disease and endometriosis: an insidious and worrisome association hard to diagnose: a case report, Clinical and Experimental Obstetrics & Gynecology, 2014;41(3):346-8
- Gładyś K., Guzek M. i wsp.: Praktyczne aspekty stosowania diety bezglutenowej u osób z chorobą trzewną, Forum Medycyny Rodzinnej, 2015, Tom 9, Nr 6.
- Marziali M. i wsp.: Gluten-free diet: a new strategy for management of painful endometriosis related symptoms? Minerva Chirurgica, 2012, 67(6): 499-504.
- Myszkowska-Ryciak J., Harton A., Gajewska D.: Analiza wartości odżywczej i kosztów diety bezglutenowej w porównaniu do standardowej racji pokarmowej, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, Tom 21, Nr 3, 312–316.
- Nadal I., Donat E., Ribes-Koninckx C. i wsp.: Imbalance in the composition of the duodenal microbiota of children with coeliac disease, Journal of Medical Microbiology 2007, 56, , 1669–1674.
- Nistal E., Caminero A., Vivas S. i wsp.:, Differences in faecal bacteria populations and faecal bacteria metabolism in healthy adults and celiac disease patients, Biochimie, 2012, 94, 1724–1729.
- Olszewska J., Jagusztyn-Krynicka E.K., Human Microbiome Project – mikroflora jelit oraz jej wpływ na fizjologię i zdrowie człowieka, Postępy Mikrobiologii 2012, 51, 243–256.
- Shepperson D. i wsp.: A conundrum: wheat and gluten avoidance and its implication with endometriosis patients, Fertility and Sterility, September 01, 2011, poster session,vol. 96, issue 3, suplement, s. 139.
- Schwartz N., Afeiche M. i wsp.: Glycemic Index, Glycemic Load, Fiber, and Gluten Intake and Risk of Laparoscopically-Confirmed Endometriosis in Premenopausal Women, The Journal of nutrition, 2022 May 12.
- Zong G. I wsp.: Gluten intake and risk of type 2 diabetes in three large prospective cohort studies of US men and women, Diabetologia. 2018 October ; 61(10): 2164–2173
